اختلال اوتیسم مجموعهای از وضعیتها است که از سنین بسیار پایین شروع میشود و میتواند بر شیوه ارتباط و تعامل اجتماعی کودک اثر بگذارد. کودکان دارای اوتیسم در رشد مغز و پردازش اطلاعات با یکدیگر تفاوت دارند که بر عملکرد روزمره آنها در خانه و مدرسه و جامعه تأثیر میگذارد.
هر فرد دارای اوتیسم متفاوت است و شدت علائم اوتیسم بسیار متغیر است. به همین دلیل این وضعیت یک طیف توصیف میشود. برخی کودکان مشکلات یادگیری دارند و برخی در مدرسه خوب پیش میروند. بعضی در گفتار مشکل دارند و بعضی مهارتهای گفتاری و زبانی بسیار خوبی دارند.
برخی علاقه کمی به دیگران نشان میدهند و بعضی دوست دارند ارتباط بگیرند اما در مهارتهای اجتماعی چالش دارند. بعضی تنها کمی حمایت لازم دارند و برخی به حمایت بسیار بیشتری نیاز دارند.
علائم و نشانههای اولیه اوتیسم
هیچ دو فردی علائم یکسان اوتیسم را ندارند. برخی علائم خفیف دارند و مشکلات کمی ایجاد میشود و برخی علائم شدید دارند که بر کارهای روزمره اثر میگذارد. کودکان دارای اوتیسم معمولا در زبان بدن، تماس چشمی و پردازش حسی تفاوت دارند.
ممکن است نسبت به صدا یا لمس بیش از حد حساس باشند یا نفهمند چه زمانی گرسنه هستند یا بیمار شدهاند. مشکلات در تعاملهای اجتماعی و ایجاد و حفظ رابطه در آنها دیده میشود. ممکن است علاقههای شدید و غیرمعمول داشته باشند و نیاز داشته باشند همیشه همه چیز مثل غذاها و روتینهای روزانه یکسان بماند.
علائم اولیه اوتیسم در کودکان ۱ تا ۳ سال
والدین ممکن است موارد زیر را ببینند:
- تماس چشمی کم
- پاسخ ندادن به نام
- تاخیر زبانی
- استفاده از اشارههای اندک مثل سلام دادن، دستزدن و نشاندادن
- به اشتراک نگذاشتن لذت و علاقه با دیگران
- حرکتهای غیرمعمول دستها یا انگشتان یا کل بدن
- تمرکز یا وابستگی زیاد به اشیای غیرمعمول
- تقلید کم و بازیهای کردن کم
- رفتارهایی مثل تکرار بیش از حد یک کار یا ردیف کردن اشیا
کودکان بزرگتر دارای اوتیسم نیز ممکن است در بازی و دوستیابی مشکل داشته باشند.
علت دقیق اوتیسم ناشناخته است. احتمالا ترکیبی از چند عامل مختلف که باعث تغییرات رشدی مغز پیش از تولد میشود یکی از مهمترین دلایل آن است. در برخی افراد اوتیسم ممکن است به تفاوت ژنتیکی ربط داشته باشد. مسائلی که در دوران بارداری یا زایمان رخ میدهد نیز میتواند نقش داشته باشد. ولی پژوهشها نشان دادهاند واکسنها باعث اوتیسم نمیشوند.
اختلال اوتیسم چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشکان در ویزیتهای دورهای باید مراقب علائم اوتیسم در کودکان باشند و و حتما درباره ویزیتهای ۱۸ ماهگی و ۲ سالگی غربالگری اوتیسم به والدین آگاهی دهند. اگر نتیجهای نشان دهد کودک ممکن است اوتیسم داشته باشد ارزیابی کامل حتما توصیه میشود. این ارزیابی معمولا با همکاری تیمی از متخصصان انجام میشود که میتواند شامل پزشکان حوزه اختلالات رشدی، روانشناسان، کاردرمانگران و گفتاردرمانگران باشد.
این تیم پزشکی وضعیت کودک را برای زبان، ارتباط، تفکر، هیجانها، رشد، سلامت جسمی، مهارتهای اجتماعی و مهارتهای خودیاری مثل لباس پوشیدن و غذا خوردن مشاهده و ارزیابی میکند. در ادامه از والدین نیز درباره نگرانیها پیرامون تولد و رشد و رفتار و سابقه خانوادگی پرسیده میشود و بهترین راه حل برای این موارد ارائه میشود.
درمان اوتیسم در سال اول زندگی چگونه است؟
هر چه مداخله زودتر آغاز شود بهتر است. با توجه به نیازهای هر کودک مداخله میتواند شامل رفتاردرمانی، گفتاردرمانی، کاردرمانی و یادگیری مدرسهای باشد. اهداف درمان شامل بهبود ارتباط، بازی با همسالان، یادگیری مهارتهای اجتماعی، کاهش رفتارهای تکراری یا نامناسب، تقویت یادگیری، ایمنی و مراقبت از بدن است.
- کودکان زیر ۳ سال میتوانند از برنامههای زودهنگام درمان توسط تیم پزشکی که مطرح شد بهرهمند شوند.
- کلینیکهای بیمارستانی یا مراکز خدمات تخصصی اوتیسم خدماتی در این زمینه ارائه میدهند و بیمهها بسیاری از این خدمات را بازپرداخت میکنند.
- دارودرمانی یکی دیگر از راههای درمان است. گاهی برای پرخاشگری، بیشفعالی، کمبود توجه، اضطراب، افسردگی و مشکلات خواب دارو تجویز میشود. درباره این موارد با پزشک کودک صحبت کنید.
- کمک و آموزش مخصوص برای تاخیرهای ارتباطی توصیه میشود. بسیاری از کودکان خردسال دارای اوتیسم تاخیر ارتباطی دارند. بنابراین گفتاردرمانی برای بهبود ارتباط و کاربرد اجتماعی زبان یا زبانشناختی اجتماعی بخش مهمی از درمان است.
- برای مهارتهای ظریف حرکتی و حسی کاردرمانی کمککننده است.
- درمانهای خانگی مثل موسیقیدرمانی، هنردرمانی و کار با حیوانات میتواند اوقات لذتبخش ایجاد کند و راههای تازهای برای ارتباط با جهان فراهم کند.
- درباره بسیاری از درمانهای جایگزین مثل تغییرات رژیم غذایی یا مکملها شواهد اندکی وجود دارد.
- پزشک و اعضای تیم درمان را در جریان هر درمانی که مد نظر دارید قرار دهید تا درباره فواید و خطرات راهنمایی کنند.
سه نشانه بسیار اولیه اوتیسم در سال اول زندگی چیست؟
بسیاری از کودکان در طیف اوتیسم از همان نوزادی و سالهای خردسالی تفاوتهای رشدی را به ویژه در مهارتهای اجتماعی و زبان نشان میدهند.
ممکن است تاخیر در زبان گفتاری یا تفاوت در تعامل با همسالان دیده شود اما اغلب کودکان دارای اوتیسم به موقع مینشینند، چهاردستوپا میروند و راه میروند بنابراین تفاوتها در اشارهها مثل نشاندادن اجسام، بازی و زبان اجتماعی از نگاه خانوادهها و پزشکان دور میماند. در ادامه سه علامت اولیه مهم بیان میشود:
۱. تاخیر یا نبود توجه مشترک
توجه مشترک به معنای نگاه نوبتی بین یک شیء یا رویداد یا فرد دیگر است. این مهارت یکی از پایههای مهارتهای اجتماعی و ارتباطی است. مشارکت در تعاملات دو سویه مثل مبادله بیانهای هیجانی، آواها و اشارهها را تعامل اجتماعی متقابل میگویند. بیشتر کودکان دارای اوتیسم در مراحل توجه مشترک تاخیر دارند.
- در ۱۲ ماهگی بیشتر کودکان بلافاصله به جهتی که والد اشاره میکند نگاه میکنند سپس به والد برمیگردند و حالت چهره او را تقلید میکنند. کودکان دارای اوتیسم ممکن است والد را نادیده گرفته و این باعث نگرانی درباره شنوایی میشود.
- در ۱۵ ماهگی بیشتر کودکان به اشیای دور از دسترس اشاره میکنند تا آنها را بخواهند. کودک دارای اوتیسم ممکن است دست والد را بگیرد و به سمت شی ببرد و با تماس چشمی کم یا بدون آن و گاهی دست والد را روی شی بگذارد.
- در ۱۸ ماهگی بیشتر کودکان به اشیای جالب اشاره میکنند و بین شی و والد رفت و برگشت نگاه دارند تا مطمئن شوند والد هم متوجه است. کودک دارای اوتیسم اغلب اشاره میکند چون میخواهد والد شیء را بدهد.
۲. تاخیرهای زبانی و تفاوتها
تقریبا همه کودکان طیف اوتیسم در ارتباط غیرکلامی و زبان گفتاری تاخیر نشان میدهند. مثلا کودک ممکن است واژههایی برای نامگذاری اشیا داشته باشد اما برای درخواست کردن از واژهها استفاده نکند و حتی واژههای مربوط به اشیا را پیش از واژههای مربوط به آدمها به کار ببرد.
بسیاری از کودکان دورهای از تکرار میگذرانند اما کودکان طیف اوتیسم ممکن است مدت طولانیتری تکرار کنند و دیالوگ فیلمها یا گفتوگوها را با همان آهنگ صدا تکرار کنند. برخی کودکانی که دیرتر تشخیص میدهند، ممکن است به ظاهر نقاط عطف زبانی را گذرانده باشند اما کاربرد زبان آنها غیرمعمول است مثلا شبیه بزرگسال حرف میزنند نه مثل کودک خردسال که والدین انتظارش را دارند.
۳. پسرفت مهارتها در رشد
حدود ۲۵ درصد از کودکانی که بعدا تشخیص اوتیسم داده میشوند، زبان بهدستآمده را به صورت ناگهانی یا تدریجی از دست میدهند معمولا بین ۱۵ تا ۲۴ ماهگی و ممکن است عقبنشینی اجتماعی هم بیشتر شود. به این تغییر پسرفت مهارتها گفته میشود.
تشخیص علائم اولیه اوتیسم در نوزادی و خردسالی
همه کودکان در ویزیتها و غربالگریهای ۱۸ و ۲۴ ماهگی از نظر اوتیسم غربالگری میشوند و علاوه بر آن پایش روتین رشد باید انجام شود. شروع مداخله زودهنگام میتواند نتایج رشدی بسیاری از کودکان را بهبود دهد.
اگر درباره بازی، یادگیری، حرفزدن، رفتار یا حرکت کودک خود نگرانی دارید با پزشک کودکان صحبت کنید. شما کودک خود را بهتر میشناسید و نگرانیهای شما مهم است. با همکاری پزشک بهترین راه کمک به کودک پیدا میشود. منتظر نمانید؛ اقدام زودهنگام میتواند تفاوت بزرگی در رشد کودک ایجاد کند.
نشانههای اوتیسم در نوزادان
تشخیص علائم اولیه اوتیسم نوزادان نیازمند شناخت الگوهای رشدی است. نمونههایی از رفتارهای رایج در سنین مختلف نوزادی در ادامه بیان شده است که حائز اهمیت است:
- در ۶ ماهگی: لبخندهای بزرگ و بیانهای گرم و شاد اندک یا بدون آن و تماس چشمی محدود یا بدون تماس.
- در ۹ ماهگی: تبادل اندک یا بدون تبادل صدا و لبخند یا حالتهای چهره.
- در ۱۲ ماهگی: ارتباط کم یا اشاره و نشاندادن و دستتکاندادن کم و پاسخ کم به نام.
- در ۱۶ ماهگی: واژههای بسیار کم یا بدون واژه از جهت یادگیری
- در ۲۴ ماهگی: عبارتهای دوکلمهای معنادار بسیار کم بدون تقلید و تکرار و واکنشهای غیرمعمول و شدید به صدا، بو، طعم، بافت، نور و رنگ
نتیجهگیری
سن تشخیص علائم اولیه اوتیسم در سال اول زندگی و بروز علائم اولیه بسیار متغیر است. برخی کودکان در ۱۲ ماه اول نشانهها را نشان میدهند و در برخی علائم تا ۲۴ ماهگی یا بعدتر آشکار میشود. بعضی کودکان تا حدود ۱۸ تا ۲۴ ماهگی مهارتهای جدید بهدست میآورند و سپس کسب مهارت را متوقف میکنند یا بخشی از مهارتها را از دست میدهند.
تشخیص قابل اعتماد در ۲ سالگی برای بیشتر کودکان امکانپذیر است. همه کودکان باید در ۱۸ و ۲۴ ماهگی غربالگری اوتیسم شوند و در ویزیتهای دورهای ۹ و ۱۸ و ۳۰ ماهگی غربالگری رشد و رفتار نیز انجام شود.
