چگونه کودک خود را برای ورود موفق به مدرسه آماده کنید؟

آمادگی کودک برای مدرسه یعنی اینکه با محیط جدید کنار بیاید، ارتباط برقرار کند و کارهای ساده‌اش را خودش انجام دهد. این آمادگی از سال‌های اول زندگی و در جریان کارهای روزمره شکل می‌گیرد. کارهایی مانند جدا شدن آرام از والدین، بازی با بچه‌های دیگر، گفت‌وگو درباره احساسات، تمرین پوشیدن لباس یا شستن دست‌ها، نقش مهمی در شکل‌گیری این توانایی‌ها دارند. کودک باید یاد بگیرد چطور کمک بخواهد، در جمع حرف بزند و قوانین ساده را رعایت کند. در این مقاله، راهکارهای کاربردی و ساده‌ای را بررسی می‌کنیم که به شما کمک می‌کنند این آمادگی را قدم‌به‌قدم در فرزند خود ایجاد کنید.

آمادگی تدریجی کودک برای مدرسه از دوران خردسالی

بیشتر مهارت‌هایی که کودک برای ورود موفق به مدرسه نیاز دارد، از سال‌های ابتدایی زندگی پایه‌گذاری می‌شوند. فعالیت‌هایی مثل بازی آزاد، گفت‌وگو با کودک، سپردن کارهای ساده مثل پوشیدن لباس یا جمع‌کردن اسباب‌بازی‌ها و تشویق به کنجکاوی و سوال پرسیدن، نقش مهمی در شکل‌گیری مهارت‌های پایه دارند. در ادامه به بررسی دقیق هر یک از این راهکارها می‌پردازیم.

نقش فعالیت‌های روزمره در علاقه‌مند کردن کودک به یادگیری

علاقه به یادگیری، زمانی در کودک شکل می‌گیرد که آن را با لذت، کشف و ارتباط عاطفی تجربه کند. برای این کار، از سال‌های ابتدایی زندگی، فعالیت‌هایی مانند خواندن کتاب‌های تصویری، قصه‌گویی، نقاشی با مداد شمعی، بازی با خمیر یا لگو و حتی جمع‌آوری برگ و سنگ در طبیعت را در برنامه روزانه او قرار دهید.

هنگام این فعالیت‌ها، با او صحبت، به تشویق به فکر کردن کنید و همچنین سوالاتی مانند «به نظرت این خمیر شبیه چیه؟» یا «اگه یه درخت بودی، چه رنگی بودی؟» را مطرح کنید. کودکانی که در خانه فرصت تجربه و کنجکاوی دارند، با انگیزه‌ و اشتیاق بیشتری وارد مدرسه می‌شوند و یادگیری را ادامه همان بازی‌ها و کشف‌های دلنشین می‌دانند.

تقویت مهارت‌های اجتماعی از طریق بازی و ارتباط

برای تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک، اول از همه قرار بازی با یک یا دو کودک هم‌سن و سال در محیطی آرام و قابل‌پیش‌بینی را ترتیب دهید. از قبل با کودک‌تان تمرین کنید که چطور نوبت بگیرد یا اگر اسباب‌بازی‌اش را خواستند، چطور محترمانه «نه» بگوید. هنگام بازی، تا حد امکان فقط ناظر باشید و اجازه دهید که خودش موقعیت‌ها را مدیریت کند؛ اما بعد از بازی حتماً با او درباره اتفاق‌ها صحبت کنید و از او بپرسید چه چیزی برایش آسان یا سخت بود.

یکی دیگر از تمرین‌های مؤثر، خواندن کتاب‌های تصویری درباره دوستی و احساسات است؛ زمانی که شخصیت‌ها با هم دعوا یا آشتی می‌کنند، از کودک بپرسید اگر جای آن شخصیت بود، چه کار می‌کرد. در زندگی روزمره نیز فرصت‌هایی را ایجاد کنید تا خودش با دیگران حرف بزند؛ مثلاً از فروشنده چیزی بخواهد یا در پارک به دیگران سلام کند. این تمرین‌های کوچک، اعتماد به‌نفس او را بالا می‌برند و کمک می‌کنند که در جمع‌های مدرسه، راحت‌تر ارتباط برقرار کند.

تربیت کودک مستقل از دل کارهای ساده

برای تقویت استقلال کودک، از کارهای ساده و روزمره شروع کنید.؛ برای مثال هنگام لباس پوشیدن، به‌جای اینکه همه کارها را برایش انجام دهید، از او بخواهید اول شلوارش را خودش بالا بکشد یا دکمه‌های ساده را ببندد. در صورت انجام اشتباه، فقط یک راهنمایی کوتاه بدهید و اجازه دهید خودش تمرین کند. در مورد استفاده از دستشویی، ابتدا با بازی یا کتاب‌هایی درباره این موضوع شروع کنید، بعد به او فرصت دهید که خودش به تنهایی برود و فقط در صورت نیاز کمک بخواهد.

اجازه دهید کودکتان در کارهای سبک خانه مانند جمع کردن لباس‌ها یا گذاشتن ظرف غذا در سینی کمک کند. همچنین، تمام وسایل شخصی‌اش را برچسب بزنید تا یاد بگیرد مسئولیت نگهداری از آن‌ها بر عهده خودش است.

پایه‌گذاری هوش هیجانی قبل از ورود به مدرسه

کودکی که احساساتش را می‌شناسد و آن‌ها را بیان می‌کند، بهتر با شرایط جدید کنار می‌آید، راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار می‌کند و در برابر موقعیت‌های دشوار، واکنش‌های مناسب‌تری نشان می‌دهد. شما می‌توانید از سال‌های اولیه با راهکارهای ساده، این مهارت را در فرزندتان تقویت کنید. برای تقویت هوش هیجانی کودک، می‌توانید موارد زیر را انجام دهید.

1. احساسات را نام ببرید: هر زمان کودکتان واکنشی نشان می‌دهد، احساس او را با کلمات ساده بیان کنید. مثلاً بگویید: «به‌نظر می‌رسه ناراحتی چون نوبت بازی‌ات دیر شده» یا «می‌فهمم خوشحالی چون بابا برگشته خونه».
2. از آینه استفاده کنید: با هم جلوی آینه بایستید و حالت‌های مختلف چهره مانند غم، شادی، ترس و تعجب را تمرین کنید. اسم هر حالت را بگویید و از کودک بخواهید آن را تکرار کند.
3. کتاب‌هایی درباره احساسات بخوانید: هنگام خواندن، توقف کنید و از او بپرسید: «فکر می‌کنی این شخصیت الان چه حسی داره؟»، یا «اگه تو بودی، چیکار می‌کردی؟».
4. احساسات خودتان را بیان کنید: به‌صورت روزمره احساسات واقعی خود را بیان کنید؛ برای مثال بگویید: «امروز یه کم خسته‌ام، می‌خوام کمی دراز بکشم» تا کودک یاد بگیرد بیان احساسات طبیعی است.
5. وقتی کودک ناراحت است، به‌جای رد کردن احساسش، آن را بپذیرید: در این شرایط نگویید: «ناراحت نباش»، بلکه بگویید: «می‌فهمم که ناراحت شدی. می‌خوای برام بگی چی شده؟»

این تمرین‌های ساده به کودک کمک می‌کنند تا احساساتش را نام ببرد، درباره آن‌ها حرف بزند و در موقعیت‌های مدرسه، رفتارهای سازگارانه‌تری داشته باشد.

آماده‌سازی دست کودک برای نوشتن و کار با ابزار

برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودک، هر روز زمانی را به فعالیت‌هایی اختصاص دهید که انگشت‌ها و عضلات دست او را درگیر می‌کنند. از او بخواهید با مداد شمعی یا مداد رنگی نقاشی بکشد، با خمیر بازی شکل درست کند یا با قیچی کودک، کاغذهای رنگی را برش دهد. بازی با مکعب‌های کوچک، نخ کردن مهره‌ها یا باز و بسته کردن در بطری‌ها نیز تمرین‌های ساده و مفیدی هستند. حتی بستن دکمه لباس، بستن بند کفش یا باز کردن قفل کوچک نیز به تقویت این مهارت کمک کنند. در نتیجه در مدرسه راحت‌تر مداد در دست می‌گیرد و از ابزارهایی مانند قیچی استفاده می‌کند.

 آمادگی کودک در روزهای نزدیک به شروع مدرسه

در روزهای پایانی پیش از شروع مدرسه، کودک باید با شرایط واقعی مدرسه آشنا شود. بازدید از محیط مدرسه،  آمادگی روانی برای جدا شدن از والدین و گفتگو در مورد شرایط مدرسه باعث می‌شود کودک کم‌کم با فضای جدید اخت بگیرد. در ادامه با همه راهکارهای موثر در این زمینه آشنا می‌شوید.

آشنایی تدریجی کودک با فضای مدرسه پیش از شروع رسمی

اگر مدرسه فرزندتان برنامه آشنایی یا تور آموزشی دارد، حتماً همراه کودک در آن شرکت کنید. هنگام بازدید، به او اجازه دهید کلاس‌ها، حیاط و حتی سرویس بهداشتی را ببیند و در صورت امکان، با معلم یا یکی از کارکنان مدرسه آشنا شود. در مسیر بازگشت، درباره بخش‌های موردعلاقه‌اش با او صحبت کنید و اجازه دهید سوال بپرسد. این آشنایی ساده، محیط مدرسه را برای کودک قابل پیش‌بینی‌تر و ایمن‌تر می‌کند و در نتیجه، روز اول مدرسه را با آرامش و اعتماد بیشتری آغاز می‌کند.

تقویت حس انتخاب‌گری و تصمیم‌گیری در کودک

پیش از ورود کودک به مدرسه، با کودکتان درباره انتخاب‌های شخصی صحبت کنید. برایش توضیح دهید که ممکن است در مدرسه بچه‌هایی را ببیند که رفتارهای متفاوتی دارند و این به معنی درست یا غلط بودن رفتار آن‌ها نیست. به او یاد دهید که همیشه باید انتخاب خودش را داشته باشد و لازم نیست فقط به خاطر اینکه دیگران کاری را انجام می‌دهند، او هم آن را تکرار کند.

اگر بعد از مدرسه رفتار جدیدی از او دیدید، به‌جای ناراحت شدن یا سرزنش‌ کردن، با آرامش از او بپرسید این رفتار را کجا یاد گرفته است و خودش درباره‌ آن چه فکری می‌کند. این گفت‌وگوهای باز و بدون قضاوت، به کودک کمک می‌کنند تصمیم‌گیری مستقل را تمرین کند و در موقعیت‌های اجتماعی دچار سردرگمی نشود.

آمادگی روانی برای جدا شدن از والدین

برای اینکه کودک در روزهای اول مدرسه راحت‌تر از شما جدا شود، از چند هفته قبل تمرین‌های ساده‌ای را شروع کنید؛ برای مثال او را برای مدتی کوتاه نزد یکی از نزدیکانتان بگذارید، دقیقاً به او بگویید چه زمانی برمی‌گردید و حتماً سر وقت برگردید تا احساس امنیتش تقویت شود. موقع خداحافظی، حرف‌هایتان را کوتاه و آرام بزنید، مثل: «الان میری بازی، من هم زود برمی‌گردم.» طولانی کردن خداحافظی یا نشان دادن اضطراب، نگرانی کودک را بیشتر می‌کند.

گفت‌وگوهای ساده، راهی برای کاهش ترس از مدرسه

چند هفته پیش از شروع مدرسه، کم‌کم با کودک‌تان درباره مدرسه صحبت کنید. با لحن شاد و هیجان‌زده از کلاس، معلم، بازی‌ها و دوستان جدید بگویید و با هم، کتاب‌هایی درباره روز اول مدرسه بخوانید تا ذهنش تصویری مثبت از مدرسه بسازد. از کودکتان بپرسید: «دوست داری بدونی مدرسه چه شکلیه؟» یا «سوالی درباره مدرسه داری؟» و با دقت و آرامش به حرف‌هایش گوش دهید.

طبیعی است که کودتان کمی نگران یا مضطرب باشد. اگر بهانه‌گیری می‌کند یا بیشتر از همیشه به شما می‌چسبد، به جای واکنش سریع، با همدلی کنارش بمانید و بگویید: «می‌فهمم که نگرانی. خیلی‌ها قبل از رفتن به مدرسه همین حس رو دارن.» این جمله‌های ساده به او کمک می‌کنند تا احساساتش را بفهمد و بداند تنها نیست.

نحوه درخواست کمک را به کودک خود یاد دهید

برای اینکه کودک‌تان در مدرسه به‌راحتی از دیگران کمک بخواهد، از قبل با او درباره موقعیت‌هایی صحبت کنید که ممکن است نیاز به کمک پیدا کند؛ مثل وقتی که چیزی را نمی‌فهمد، گم می‌شود یا احساس ناراحتی دارد. به زبان ساده برایش توضیح دهید که در چنین مواقعی باید سراغ معلم یا یکی از بزرگ‌ترهای مدرسه برود و بگوید: «می‌تونید کمکم کنید؟» یا «من اینجا رو خوب نمی‌شناسم». اگر کودک‌تان خجالتی است، این موقعیت‌ها را در خانه با بازی تمرین کنید تا جمله‌ها را با اعتمادبه‌نفس بگوید.

خلاصه نکات کلیدی برای والدین پیش از شروع مدرسه

آمادگی کودک تنها در روزهای نزدیک به مدرسه اتفاق نمی‌افتد، بلکه نتیجه ماه‌ها و حتی سال‌ها تجربه، تمرین و همراهی والدین است. مهارت‌هایی مانند برقراری ارتباط، مدیریت احساسات، انجام کارهای شخصی، آشنایی با محیط‌های جدید و درخواست کمک در موقعیت‌های ناآشنا، همگی بخش‌هایی از این آمادگی هستند.

در این مسیر، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، همراهی صبورانه و آگاهانه والدین است. اجازه دهید کودک خودش یاد بگیرد، انتخاب و حتی اشتباه کند. از مقایسه کردن، عجله داشتن در یادگیری یا کنترل بیش از حد خودداری کنید و در عوض، با تشویق، توضیح، شنیدن احساسات و گفت‌وگوی بدون قضاوت، به او کمک کنید تا مدرسه را با ذهنی آماده و قلبی آرام آغاز کند.

aghoosh

تیم روانشناس کودک و نوجوان و طراح و محتوا نویس آغوش.