اگر مادر هستید، کودک شما تازه متولد شده است یا 1 سال سن دارد، باید این مقاله را بخوانید؛ زیرا این مقاله اطلاعات لازم پیرامون مراقبت از نوزاد را برای شما فراهم میکند. به این صورت شما میتوانید کودک را بهتر درک کنید و مراقبت از نوزاد تازه متولدشده از بیمارستان یا حدود 1 سال را به خوبی انجام دهید.
اقدامات ضروری مراقبت از نوزاد
اقدامات لازم برای مراقبت از نوزاد کارهای ساده و سرراستی هستند که میتواند تأثیر زیادی در رابطه با رشد سالم و جلوگیری از عفونتها توسط نوزاد داشته باشد. در ادامه اقدامهای ضروری را ذکر میکنیم:
1.مراقبت از نوزاد هنگام ترک بیمارستان
قبل از عزیمت به خانه، نوزاد شما باید از نظر کمبود G6PD (کمبود آنزیم)، کمکاری تیروئید (عملکرد پایین تیروئید)، اکسیمتری (نقصهای مادرزادی قلبی بحرانی)، زردی، کمشنوایی و بیماری متابولیک غربالگری شوند.
2. مراقبت از نوزاد در هنگام برگشت به خانه
برای مادرانی که برای اولین بار صاحب فرزند میشوند، مدتی طول میکشد تا در حمل نوزاد خود احساس راحتی و اعتماد به نفس کنند. همیشه از سر و گردن نوزاد حمایت کنید زیرا نوزادان هنوز عضلات لازم برای حمایت از سر خود را ندارند.
3. مراقبت از ناف نوزاد
یکی از بخشهای حساس مراقبت از نوزاد، محافظت از ناف او است. اگر این کار به درستی صورت نگیرد امکان دارد که بند ناف عفونت کند. باید توجه داشته باشید بند ناف نوزاد با عوامل بیرونی تماس نداشته باشد. در صورت بروز تماس باید در هنگام پوشککردن دقت کنید بند ناف از پوشک بیرون قرار داده شود زیرا فشار به بند ناف یا آزاد نبودن آن باعث بروز عفونت میگردد.
4. تغذیه نوزاد
تغذیه برای رشد سالم نوزاد حیاتی است. امروزه اکثر والدین از لحظه تولد ترجیح میدهند با شیشه شیر به نوزاد خود شیر بدهند. بهتر است که شیردهی نوزاد از ساعتهای ابتدایی تولد صورت بگیرد و همچنین طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی، تغذیه کودکان در 6 ماه اول زندگی باید صرفا با شیر مادر انجام شود.
شیردهی به سلولهای مهم دفاعی ایمنی و همچنین عناصر غذایی مهم تولید شده توسط مادر اجازه میدهد تا به نوزاد منتقل شوند. آغوز، شیر اولیه رقیق و زرد رنگی است که مادر نوزادان تولید میکند و سرشار از مواد مغذی مهم برای نوزاد است. به این صورت کودکان در برابر عفونتهای تنفسی و گوارشی مقاوم میگردند. همچنین این کار باعث تحریک بدن مادران برای تولید شیر و کاهش وزن مادران پس از بارداری نیز میشود.
در صورتی که امکان دریافت شیر شما به عنوان مادر وجود ندارد، میتوان از شیر خشک نیز استفاده کرد. البته برخی از شرکتها اکنون پمپهای سینه و ابزارهای دیگری را ارائه میدهند تا مادران شاغل بتوانند شیردهی را ادامه دهند. همچنین مواقعی وجود دارد که شیردهی غیرممکن یا مضر است. این امر به ویژه در صورتی صادق است که مادر مصرف کننده مواد مخدر تزریقی باشد یا به ویروس HIV آلوده باشد، زیرا این بیماریها میتوانند از طریق شیردهی به نوزاد منتقل شوند.
4.1 نحوه گرفتن آروغ نوزاد
نوزاد را به صورت دمر روی شانه و دستهای خود نگه دارید و به آرامی بین دو کتف او ضربه بزنید. به این صورت هوای بلیعدهشده توسط کودک خارج میشود و نوزاد به دل درد یا دل پیچه پس از نوشیدن شیر دچار نمیشود.
5. الگوی خواب مناسب در هنگام مراقبت از نوزاد تازه متولدشده
هنگام مراقبت از نوزاد، بسیار مهم است که او در مکان و زمان مناسب روز چرت بزند. محیط خواب باید ایمن، آرام و بدون عوامل خطر باشد تا از مشکلاتی مانند سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) جلوگیری شود.
بهترین شرایط خواب برای نوزاد شامل موارد زیر است:
- محیطی عاری از وسایل خطرناک مانند پتوهای ضخیم، عروسکهای پولیشی و اسباببازیها؛
- استفاده از گهواره، تخت آویز یا تخت مادر (بهویژه هنگام شیردهی) بهعنوان گزینههای ایمنتر؛
- در صورتی که مادر تصمیم دارد نوزاد را در تخت خود بخواباند، بهتر است نوزاد در گهوارهای جداگانه در همان اتاق استراحت کند.
- نوزادان بهطور طبیعی ظرفیت محدودی برای بیدار ماندن دارند و معمولاً در ابتدای هر وعده شیر خوردن، خیلی زود به خواب میروند؛
- بیدار شدن چندین بار در شب کاملاً طبیعی است و ارتباطی با نوع تغذیه (شیر مادر یا شیر خشک) ندارد؛
- در این دوران، مادر نیز ممکن است بهدلیل تغییرات هورمونی در روزهای دوم یا سوم پس از زایمان، احساس خستگی و خوابآلودگی مشابهی داشته باشد؛
الگوی خواب نوزاد یکی از دغدغههای اصلی والدین در ماههای اول زندگی است. هر نوزاد بسته به سن و ویژگیهای فردی خود میزان خواب متفاوتی دارد، اما بهطور میانگین:
- نوزادان در شبانهروز حدود ۱۶ تا ۱۸ ساعت میخوابند؛
- هر ۱ تا ۳ ساعت یکبار بیدار میشوند تا شیر بخورند یا نیازهایشان برطرف شود؛
به یاد داشته باشید، ایجاد محیطی امن و آرام برای خواب نوزاد، باعث رشد بهتر او میشود و به مادر کمک میکند تا در کنار نوزادش احساس آرامش و هماهنگی بیشتری داشته باشد.
6. بهداشت و نحوه پوشککردن در هنگام مراقبت از نوزاد
6.1 مراقبت از موی نوزاد
برای مراقبت از موی نوزاد، پس از حدود 20 روز، روغن گرم باید با نوک انگشتان روی پوست سر ماساژ داده شود. کل پوست سر را با نوک انگشتان مرطوب کنید و یک حوله گرم را محکم دور سر کودک بپیچید. پوست سر را بگیرید و محکم فشار دهید تا قسمتهای آسیبدیده تمیز شوند.
6.2 نحوه پوشککردن نوزاد
تمیز نگه داشتن کودک یک جنبه جداییناپذیر از مراقبت از کودک است. حفظ بهداشت مناسب در نوزادان به جلوگیری از مشکلات مختلف سلامتی کمک میکند. شما باید لباس و پوشک نوزاد را عوض کنید و با ماساژ و حمام منظم، کودک را تمیز نگه دارید. تعویض منظم لباس، به خصوص پس از کثیف شدن، کودک را از بثورات پوستی و عفونتها دور نگه میدارد.
قبل از استفاده از پوشک تازه، از دستمالهای مرطوب نرم برای تمیز کردن کودک استفاده کنند. دستمالهای مرطوب برای تمیز کردن ناحیه تناسلی کودک پس از تولد استفاده میشوند. صابون و شامپوی کودک را میتوان دو بار در هفته استفاده کرد و پس از آن ماساژ ملایم انجام داد.
پس از آن، کودک باید لباس تمیز بپوشد. لباسهای کودک را تمیز و خشک نگه دارید. همیشه از یک حوله کاملاً خشک استفاده کنید و مطمئن شوید که کودک گرم نگه داشته میشود. همچنین از قنداقکردن نوزاد خودداری کنید زیرا باعث ایجاد ایجاد فشار در ران نوزاد و گرمشدن بیش از حد او میگردد.
6.3 وضعیت طبیعی ادرارکردن و دفعکردن نوزاد
به طور طبیعی باید نوزاد تازه متولد شده بین 4 تا 10 بار در روز ادرار کند؛ البته این میزان در تابستان ممکن است که به نصف برسد. رنگ ادرار کودک میتواند بین زرد تیره تا روشن متغیر باشد.. ادرار تیره به معنی کمبود مایعات در نوزاد است. اگر رنگ پوشک نوزاد صورتی بود، یعنی غلظت ادرار او بیش از حد است. در صورت ادامهدار بودن این موضوع یا دیدن خون در ادرار نوزاد باید با پزشک اطفال مشورت کنید.
مدفوع نوزاد تازه متولد شده که شیر مادر را مینوشد پس از 3 روز زرد رنگ و مانند ماست شل است. اگر نوزاد شما شیر خشک میخورد رنگ مدفوعش سبزه تیره و سفتتر میگردد. قبل از آغاز تعذیه تکمیل توسط نوزاد بوی مدفوع او بسیار بد است. همچنین سبز بودن مدفوع میتواند نشانه سرماخوردگی نیز باشد. به همین دلیل در صورت وجود رنگ سبز مدفوع و علایم سرماخوردگی باید به پزشک مراجعه کنید.
6.4 نحوه تمیزکردن ناخن نوزاد
حدود یک ماه پس از تولد، باید کوتاه کردن ناخنهای نوزاد را شروع کنید. میتوانید به دست نوزاد خودتان دستکش بپوشانید تا از خاراندن تصادفی صورتش جلوگیری کنید. با این حال، از حدود شش هفتگی به بعد، استفاده از دستکش توصیه نمیشود، زیرا نوزاد شما باید یاد بگیرد که دستهایش را به هم بچسباند، گونههایش را لمس کند، بررسی بافتهای مختلف را انجام دهد و همچنین در مورد بازیهای حسی بیاموزد.
6.5 تمیزکردن لثههای نوزاد
لثههای نوزاد باید ظرف چند روز پس از تولد تمیز شوند. این کار با فرو بردن انتهای یک دستمال تمیز در آب نمک خنک و سپس پیچیدن پارچه به دور انگشت اشاره انجام میشود. این پارچه که شل پیچیده شده است، به نوبه خود به دور انگشت اشاره و اطراف ناحیه لثه که انتظار میرود رسوبات شیر در آن یافت شود، پیچیده میگردد. فقط از آب مقطر یا آب جوشیده سرد شده برای تمیز کردن دندانهای نوزاد استفاده میشود. هرگز نباید از گوش پاک کن برای تمیز کردن دندانهای نوزاد استفاده شود. این بخش بسیار مهمی از مراقبت از نوزاد است. نوزاد بسیار حساس است.
6.6 تمیزکردن بینی نوزاد
نوزاد نمیتواند تمیزکردن بینی خودش را انجام دهد. برای تمیزکردن نوزاد شما میتوانید از تنفس در بخار آب، قطره بینی و یا پوآور استفاده کنید.
7. اقدامات ایمنی در مراقبت از نوزاد
اگر نوزاد دختر است، هنگام لباس پوشیدن و تعویض پوشک باید بهداشت دقیق رعایت شود. ناحیه تناسلی نوزاد دختر باید همیشه از جلو به عقب پاک شود تا از عفونت ادراری جلوگیری شود. ناحیه تناسلی و چینهای پوستی در نوزادان چاق باید تمیز باشند.
اتاقی که نوزاد در آن میخوابد باید هوادهی داشته باشد اما فاقد کوران شدید باشد. مراقب باشید که تمام خرت و پرتها مانند کارتنهای سیگار، تودههای سیگار، زیرسیگاریها و موارد مشابه را از اتاق کودک خارج کنید. نباید هیچ گونه خطر آتشسوزی مانند اتصال کوتاه در اتاقی که نوزاد در آن میخوابد، وجود داشته باشد. به همین دلایل، گهواره باید دور از کلیدها و پریزهای برق قرار گیرد. نوزادان تازه متولد شده هرگز نباید از گهوارههایشان بیرون آورده شوند یا در آشپزخانه نزدیک آتش باشند.
7.1 نحوه خواباندن ایمن نوزاد
قبل از خواباندن نوزاد در گهواره، لازم است محیط استراحت او را با دقت بررسی کنید. خواب ایمن نوزاد از خطر خفگی جلوگیری میکند و آرامش مادر را نیز افزایش میدهد.
برای اطمینان از ایمنی محل خواب نوزاد به موارد زیر توجه کنید:
- مطمئن شوید که محیط گهواره کاملاً تمیز و خالی از هرگونه اشیای خطرناک مانند پتوهای ضخیم، اسباببازیها، عروسکها، طناب یا سیم است؛
- از تشک سفت و بدون بالش استفاده کنید؛ زیرا بالشهای نرم ممکن است باعث خفگی یا فشار به سر نوزاد شوند؛
- یک زیرانداز خواب مخصوص نوزادان انتخاب کنید که سطح آن یکنواخت، ضدحساسیت و ایمن باشد؛
- بررسی کنید که گهواره محکم و استوار باشد و فاصلهی بین میلهها بیش از حد نباشد تا دست، پا یا سر نوزاد در آن گیر نکند؛
- هرگز گهواره را در کنار پنجره یا محل تابش مستقیم نور خورشید قرار ندهید؛ زیرا نور زیاد یا جریان هوا میتواند الگوی خواب نوزاد را مختل کند؛
در هنگام قرار دادن نوزاد در گهواره، حفظ آرامش شما بسیار مهم است.
- سعی کنید با آرامش کامل نوزاد را در جای خود بگذارید تا احساس امنیت کند؛
- بهترین وضعیت خواب برای نوزاد، خوابیدن به پشت است؛ این حالت تنفس او را تسهیل میکند و از فشار روی قفسه سینه جلوگیری میکند؛
- اطمینان حاصل کنید که وزن بدن نوزاد روی قسمت پشتی بدن متمرکز است؛
- سر نوزاد باید کمی به یک طرف چرخانده شود تا بینی و دهان او در تماس مستقیم با تشک قرار نگیرند؛
- اگر متوجه شدید نوزاد روی شکم خوابیده است، هرگز او را در همان حالت نچرخانید. در عوض، او را بهآرامی از روی تشک بلند کرده و در حالت صحیح (خوابیده به پشت با چرخش سر به یک طرف) قرار دهید؛
8. بازیکردن با کودک
توصیه میشود نوزادان ۴ تا ۶ هفتهای حداقل ۳۰ دقیقه فعالیتهای تعاملی ایمن و تحت نظارت روی زمین را در طول روز انجام دهند. این شامل زمان دراز کشیدن روی شکم (فعالیتی که شامل خواباندن نوزاد روی شکم میشود) در روز میشود. میتوانید او را روی یک تشک یا زیرانداز سفت و تمیز، عاری از اسباببازیهای نرم یا کوسن بخوابانید.
این کار باید به طوری صورت بگیرد که شکمش با تشک در تماس باشد اما بازوهایش در جلو و تشکیل یک مثلث دهد. این به نوزاد شما کمک میکند تا عضلات گردن/کمر خود را تقویت کند تا بتواند آرنجهایش را صاف کند و در نهایت به پشت برگردد. مراقب او باشید تا مطمئن شوید صورتش به یک طرف چرخیده است.
9. چکاپهای پزشکی لازم برای نوزاد تا 1 سال
نوزاد باید در سنهای دو هفتگی، دو ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 9 ماهگی، 12 ماهگی، 15 ماهگی، 18 ماهگی، دو سالگی، دو و نیم سالگی، سه سالگی، 4 سالگی و پنج سالگی چکاپ شوند و در هنگام انجام آن باید معاینه چشم، گوش دادن به ضربان قلب، بررسی نبض، بررسی بندناف، پشت و باسن و پاها نوزاد صورت بگیرد. همچنین نوزاد باید در دو ماهگی، چهار ماهگی و شش ماهگی و سپس در 12 و 18 ماهگی واکسن دریافت کند.
در پایان؛ آنچه هر مادری باید برای مراقبت از نوزادش بداند
مراقبت از نوزاد در روزها و ماههای اول زندگی نیاز به آگاهی، نظم و دقت دارد. از لحظه ترک بیمارستان تا زمانی که نوزاد به الگوی منظم خواب، تغذیه و رشد میرسد، شما مهمترین نقش را در سلامت او دارید. رعایت نکات بهداشتی، ایمنی و تغذیهای در کنار عشق و توجه مادرانه، باعث میشود نوزاد شما در محیطی امن، سالم و پر از آرامش رشد کند.
