انتخاب بین تغذیه نوزاد با شیر مادر و استفاده از شیر خشک یکی از مهمترین تصمیمهایی است که والدین در ماههای اول زندگی نوزاد خود با آن روبهرو میشوند. بسیاری از منابع علمی تأکید میکنند که تغذیه نوزاد با شیر مادر از نظر تغذیهای و ایمنی بهترین گزینه برای نوزاد است و آن را تغذیه ایدهآل برای شروع زندگی میدانند اما در عمل همیشه شرایط همه خانوادهها یکسان نیست.
تفاوت تغذیه نوزاد با شیر مادر با شیر خشک
گاهی وضعیت پزشکی مادر، سبک زندگی، محدودیتهای کاری یا حتی احساس راحتی مادر باعث میشود استفاده از شیر خشک نوزاد یا تغذیه نوزاد با شیر خشک به عنوان یک انتخاب جدی مطرح شود و باید بدون احساس گناه و با اطلاعات کامل درباره آن فکر کرد.
در کنار این موضوع بسیاری از مادران نگراناند که اگر تغذیه نوزاد با شیر مادر را انتخاب نکنند رابطه عاطفی عمیق با فرزندشان شکل نگیرد، در حالی که در تمام شکلهای تغذیه شامل شیر مادر، شیر خشک یا تغذیه ترکیبی لحظه غذا دادن به نوزاد فرصتی طلایی برای تماس چشمی، تماس پوستی و ابراز محبت است.
تغذیه نوزاد با شیر مادر
وقتی صحبت از تغذیه نوزاد با شیر مادر میشود در واقع درباره نوعی تغذیه زنده، کامل و اختصاصی صحبت میکنیم که برای هر نوزاد به طور منحصر به فرد توسط بدن مادر ساخته میشود. شیردهی نوزاد ترکیبی از تغذیه کامل و تماس عاطفی بسیار نزدیک است که بسیاری از مادران آن را تجربهای خاص و غیرقابل جایگزین میدانند.
به توصیه منابع علمی مختلف تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول و ادامه تغذیه نوزاد با شیر مادر تا پایان یک سالگی و حتی بیشتر در صورت تمایل مادر و کودک به عنوان الگوی پیشنهادی مطرح میشود. در این چرخه شیر مادر به تنهایی تمام نیازهای تغذیهای نوزاد را در نیم سال اول تأمین میکند و سپس همراه با غذای کمکی ادامه مییابد.
تغذیه نوزاد با شیر مادر تنها به معنی رساندن انرژی و مواد مغذی نیست بلکه انتقال فعال عوامل دفاعی از بدن مادر به بدن نوزاد است. در هر وعده شیردهی نوزاد آنتیبادیها و فاکتورهای ضد میکروبی از مادر به کودک منتقل میشود و سیستم ایمنی او را در مقابل انواع عفونتها تقویت میکند.
فواید تغذیه نوزاد با شیر مادر برای نوزاد
وقتی درباره فواید تغذیه نوزاد با شیر مادر صحبت میشود بخشی از اهمیت آن به ترکیب تغذیهای شیر برمیگردد.
- ترکیب لاکتوز، پروتئین و چربی در شیر مادر به گونهای تنظیم شده که دستگاه گوارش نوزاد بتواند آن را به راحتی هضم کند.
- گروه نوزادانی که تغذیه نوزاد با شیر مادر دارند کمتر با مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست روبهرو میشوند و هضم شیر برای آنها سادهتر است.
- بسیاری از ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز نوزاد نیز به صورت طبیعی در شیر مادر وجود دارد و تنها موردی که به مکمل نیاز دارد ویتامین دی است که توصیه میشود از ماههای اول به دنیا آمدن همراه با تغذیه نوزاد با شیر مادر به صورت مکمل جداگانه به نوزاد داده شود.
- تغذیه نوزاد با شیر مادر نقشی محافظتی در برابر بسیاری از بیماریهای مزمن آینده نیز دارد.
- شواهد نشان میدهد کودکانی که از ابتدا شیر مادر دریافت میکنند، در معرض خطر کمتر ابتلا به آلرژی، آسم، دیابت، چاقی و حتی سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار قرار میگیرند.
- این اثر محافظتی برای نوزادان نارس حتی مهمتر هم است و شیردهی نوزاد در این گروه میتواند به طور ویژه به رشد بهتر و مقاومت بیشتر آنها کمک کند.
فواید تغذیه نوزاد با شیر مادر برای مادر
تغذیه نوزاد با شیر مادر تنها به نفع نوزاد نیست بلکه برای مادر نیز مجموعهای از مزایا به همراه دارد. توانایی تأمین کامل غذای نوزاد از بدن خود، برای بسیاری از زنان احساس توانمندی و اعتماد به نفس ایجاد میکند و به آنها کمک میکند نقش مراقبتی خود را با اطمینان بیشتری تجربه کنند.
در سطح فیزیولوژیک شیردهی نوزاد باعث مصرف انرژی بیشتری در بدن مادر میشود و میتواند به کاهش وزن و بازگشت سریعتر به وضعیت قبل از بارداری کمک کند. همزمان انقباض رحم پس از تولد با تغذیه نوزاد با شیر مادر تسهیل میشود و این روند به جمع شدن سریعتر رحم کمک میکند.
مزایای شیر مادر برای مادر تنها به دوره نوزادی محدود نمیشود. مطالعات نشان میدهد زنانی که دوره طولانیتری تغذیه نوزاد با شیر مادر را تجربه کردهاند در معرض خطر پایینتری برای برخی بیماریها قرار دارند.
کاهش خطر سرطان پستان، کاهش احتمال بروز فشار خون بالا، دیابت و بیماریهای قلبی در این گروه گزارش شده و دادهها حاکی از آن است که این الگو ممکن است در کاهش خطر برخی سرطانهای زنان مانند سرطان رحم و تخمدان نیز نقش حمایتی داشته باشد.
به این ترتیب شیردهی نوزاد نوعی سرمایهگذاری سلامتی هم برای کودک و هم برای مادر محسوب میشود.
چالشهای تغذیه نوزاد با شیر مادر
با وجود تمام مزایا تغذیه نوزاد با شیر مادر همیشه از ابتدا ساده و بدون چالش نیست. برای برخی مادران روزها و هفتههای اول شیردهی نوزاد همراه با درد، ناراحتی یا احساس عدم راحتی است و عادت کردن به وضعیت جدید نیاز به زمان دارد.
درد در زمان گرفتن سینه توسط نوزاد در روزهای اول تا حدود روز دهم ممکن است طبیعی باشد اما اگر این درد در تمام مدت تغذیه ادامه پیدا کند یا نوک سینه و پستان دائم دردناک بماند لازم است مادر با متخصص شیردهی یا پزشک مشورت کند. در بسیاری از موارد اصلاح وضعیت گرفتن سینه و تکنیک تغذیه نوزاد با شیر مادر، مشکل را برطرف میکند، اما گاهی عوامل دیگری مانند عفونت نیز باید بررسی شود.
جنبه دیگر چالش زمان و انرژی است که شیردهی نوزاد میطلبد. در هفتهها و ماههای اول نوزادانی که تغذیه نوزاد با شیر مادر دارند معمولا به دلیل هضم سریعتر شیر نیاز دارند در فاصلههای کوتاهتری مثلا هر دو تا سه ساعت تغذیه شوند.
از مصرف مقادیر بالای ماهیهای پر جیوه خودداری کنند و مصرف کافئین و الکل را به شکل مشخصی محدود کنند چون بخشی از این مواد از طریق شیر به نوزاد میرسد و میتواند روی او اثر بگذارد.
تغذیه نوزاد با شیر خشک به عنوان جایگزین
برای خانوادههایی که نمیتوانند یا نمیخواهند تنها از تغذیه نوزاد با شیر مادر استفاده کنند شیر خشک نوزاد یک گزینه تغذیهای تنظیم شده و کنترل شده محسوب میشود. شیر خشک در شرایط استریل صنعتی تولید میشود و ترکیب آن شامل پروتئین، قند، چربی و ویتامینها به گونهای طراحی شده است که از نظر تغذیهای پاسخگوی نیازهای نوزاد باشد.
هرچند شیر خشک نوزاد نمیتواند ترکیب زنده و متغیر شیر مادر را دقیقا تکرار کند اما از نظر کالری و ریزمغذیها، نوزاد را برای رشد و تکامل آماده میکند و بهخصوص برای مادرانی که امکان تغذیه نوزاد با شیر مادر ندارند راهحلی مهم به شمار میآید.
گاهی وضعیت پزشکی مادر، تجویز برخی داروها، ابتلا به عفونتهای خاص یا انجام برخی جراحیها باعث میشود تغذیه نوزاد با شیر مادر ایمن نباشد. در این شرایط استفاده از شیر خشک نوزاد فرصتی برای ادامه تغذیه مناسب بدون آن که به سلامت نوزاد لطمه برسد فراهم میکند.
تفاوت شیر مادر و شیر خشک در تغذیه نوزاد
در ادامه اصلیترین تفاوتهای شیر مادر و شیر خشک را بررسی خواهیم کرد:
تفاوت در ماهیت شیر
در مقایسه تغذیه نوزاد با شیر مادر و تغذیه نوزاد با شیر خشک مهمترین تفاوت در ماهیت شیر مادر به عنوان یک مایع زنده و کامل است. شیر مادر در طول روز و حتی در طول دوره رشد نوزاد مدام تغییر میکند، خود را با نیازهای تغذیهای و ایمنی کودک هماهنگ میکند و موادی در خود دارد که هضم و جذب آن را بسیار کارآمد میسازد.
تفاوت در مواد تشکیلدهنده
تغذیه نوزاد با شیر مادر ترکیبی از مواد مغذی، فاکتورهای رشد و عناصر ایمنی است که تا کنون هیچ فرمول صنعتی نتوانسته به طور کامل آن را بازسازی کند. در حالی که شیر خشک نوزاد از نظر ریزمغذیها استاندارد است اما پیچیدگی و تنوع ترکیبات شیر مادر را در سطح مولکولی در اختیار ندارد.
تفاوت در ایمنی و سلامت نوزاد
از جنبه ایمنی تفاوت چشمگیرتر میشود. تغذیه نوزاد با شیر مادر علاوه بر مواد مغذی، آنتیبادیها، سلولهای ایمنی و انواع فاکتورهای محافظتی را به بدن نوزاد میرساند و او را در برابر بسیاری از عفونتها و بیماریها حمایت میکند در حالی که شیر خشک نوزاد فاقد این مجموعه ایمنی زنده است.
تفاوت در احساسات عاطفی
از نظر عاطفی لحظه شیردهی نوزاد با تماس پوست به پوست و ترشح هورمونهای مرتبط با پیوند و آرامش همراه است و در تقویت رابطه مادر و نوزاد نقش ویژهای دارد. هرچند تغذیه با شیشه هم میتواند همراه با تماس چشمی و آغوش گرم باشد اما خود شیر خشک، آن جنبه زنده و متغیر شیر مادر را ندارد.
چرا شیر گاو برای نوزاد گزینه مناسبی نیست؟
در بحث تغذیه نوزاد با شیر مادر یا جایگزین یکی از پرسشها این است که چرا در سال اول زندگی شیر گاو توصیه نمیشود. دلیل اصلی این است که دستگاه گوارش و کلیه نوزاد نمیتواند ترکیب شیر گاو را به خوبی شیر مادر یا شیر خشک نوزاد هضم و مدیریت کند.
شیر گاو پروتئین و مواد معدنی زیادی دارد که میتواند برای کلیههای نابالغ نوزاد در شرایطی مانند تب، گرمای زیاد یا اسهال فشار ایجاد کند و حتی خطر مشکلات جدی را بالا ببرد. در کنار این موضوع شیر گاو مقدار کافی آهن، ویتامین ث و برخی ریزمغذیهای نیاز نوزاد را ندارد و از نظر نوع چربی نیز آنچه نوزاد برای رشد مغز به آن نیاز دارد را تأمین نمیکند.
پروتئین شیر گاو میتواند پوشش دستگاه گوارش نوزاد را تحریک کند و در برخی کودکان باعث خونریزی خفیف و نامرئی در مدفوع شود که در طول زمان به کمخونی ناشی از فقر آهن منجر میشود. در سال اول زندگی تأکید میشود تغذیه نوزاد با شیر مادر یا تغذیه نوزاد با شیر خشک انجام شود و استفاده از شیر گاو به بعد از حدود دوازده ماهگی موکول شود.
تغذیه نوزاد بعد از یک سالگی
پس از آن که نوزاد از مرز یک سالگی عبور میکند نقش تغذیه نوزاد با شیر مادر یا جایگزین در کنار غذای جامد تعریف میشود. در این سن اگر کودک رژیم غذایی متعادل شامل غلات، سبزیجات، میوهها و منابع پروتئینی داشته باشد، میتوان مقدار مشخصی شیر گاو پاستوریزه پرچرب را وارد برنامه کرد و در کنار آن و در صورت تمایل تغذیه نوزاد با شیر مادر نیز ادامه یابد.
نکته مهم این است که میزان شیر گاو در روز از حدود دو لیوان بیشتر نشود چون مقادیر بالاتر اگر کودک سایر غذاهای غنی از آهن را به اندازه کافی نخورد با کمبود آهن در ارتباط گزارش شده است.
در این مرحله بدن کودک همچنان به مقدار قابل توجهی چربی نیاز دارد تا رشد مغزی به خوبی ادامه پیدا کند بنابراین توصیه میشود در صورت مصرف شیر گاو نوع پرچرب غنیشده با ویتامین دی انتخاب شود مگر در شرایطی که خطر اضافه وزن، سابقه خانوادگی چاقی، فشار خون یا بیماری قلبی در میان باشد.
بعد از دو سالگی تغییر نوع شیر به گزینههای کمچرب میتواند مطرح شود و تصمیمگیری درباره نوع شیر بر اساس وضعیت رشد و تغذیه کلی کودک انجام شود. در تمام این مسیر تغذیه نوزاد با شیر مادر در صورت ادامه همچنان میتواند بخشی از الگوی تغذیهای و عاطفی کودک باقی بماند.
نکات شیردهی ترکیبی
برای شروع تغذیه ترکیبی شیر مادر و شیر خشک معمولا توصیه میشود ابتدا فرصت کافی به بدن مادر داده شود تا الگوی تولید شیر یعنی در حدود ماه اول زندگی نوزاد تثبیت شود. پس از این دوره میتوان به تدریج برخی وعدهها را با شیر خشک نوزاد تکمیل یا جایگزین کرد.
یکی از روشها این است که ابتدا نوزاد از سینه تغذیه شود و سپس در صورت نیاز تغذیه با شیر خشک ادامه یابد تا هم محرک تولید شیر مادر حفظ شود و هم نوزاد در یک وعده سیر شود. بعضی خانوادهها نیز برای آشنا شدن تدریجی نوزاد با طعم شیر خشک مقدار کمی شیر خشک نوزاد را با شیر دوشیده شده مادر مخلوط میکنند تا انتقال طعم برای کودک سادهتر باشد.
در تغذیه نوزاد با شیر مادر یا جایگزین باید به این نکته توجه داشت که تولید شیر بر اساس تقاضا شکل میگیرد. هر بار که یک وعده تغذیه نوزاد با شیر مادر با شیر خشک جایگزین شود پیام کمتری به بدن برای تولید شیر میرسد اما این روند ناگهانی نیست و با مدیریت تغذیه میتوان تعادل ایجاد کرد.
نتیجهگیری
انتخاب بین تغذیه نوزاد با شیر مادر یا جایگزین پاسخی واحد برای همه خانوادهها ندارد و هر مادر و پدر باید با توجه به شرایط خود تصمیم بگیرند. برخی والدین از پیش تصمیم میگیرند که تنها از تغذیه نوزاد با شیر مادر استفاده کنند اما بعد از تولد نوزاد با مشاهده شرایط واقعی زندگی، خستگی یا مسائل پزشکی به این نتیجه میرسند که افزودن شیر خشک نوزاد به برنامه تغذیه راهحل عملیتری است.
برخی دیگر از ابتدا مسیر تغذیه نوزاد با شیر خشک را انتخاب میکنند چون احساس میکنند این روش با سبک زندگی یا وضعیت سلامت آنها هماهنگتر است یا امکان شیردهی نوزاد برایشان فراهم نیست.
