زمانی که یک نوزاد به دنیا میآید موجی از احساسات شدید و جدید، علل خصوص در خانوادههای ایرانی سراغ خانواده میآید. عشق، شادی، امید، هیجان و گاهی هم کلافگی و اضطراب احساساتی است که همواره در این اتفاق شیرین همراه هر خانوادهای است و در کنار همه این موارد گاهی حس عجیب افسردگی پس از زایمان همراه مادر است. در هفتهها و ماههای اول پس از تولد نوزاد، بالا و پایینهای احساسی طبیعی است چون تغییرات بزرگ عاطفی و جسمی و مسئولیتهای مراقبت از نوزاد تازه وارد را تجربه میکنید.
در این شرایط که احساسات متفاوتی را تجربه میکنید، برای بسیاری از زنان احساس افسردگی شدید پس از زایمان و اضطراب میتواند آن قدر پررنگ شود که شادی به دنیا آمدن نوزاد را کمرنگ کند. در این مطلب قرار است درباره اینکه اصلا افسردگی پس از زایمان چیست و گامهای لازم همه افراد خانواده برای رفع این مشکل و حمایت از مادر جدید صحبت شود.
غم یا ملال پس از زایمان چیست؟
حدود دو تا سه روز پس از زایمان داشتن احساس غم و اضطراب در بسیاری از زنان شایع است. در این شرایط ممکن است زن بیدلیل گریه کرده، خوابش سخت شود یا درباره توانایی مراقبت از نوزاد از خودش مدام سوال پرسیده و تردید داشته باشد.
این حالتها که بیشتر به عنوام انواع حالت افسردگی کوتاه زنان بعد از زایمان شناختهمیشود، بیشتر به تغییر سطح پروژسترون مربوط است ولی تغییرات هورمونی تنها علت نیست. کمخوابی و خستگی طولانی، مشکلات شیردهی و سایر عوارض پس از زایمان هم میتوانند در این احساسات نقش داشته باشند. دیگر مواردی که میتوانند موثر باشند را در ادامه بیان کردهایم:
- مشکلات سلامت روان در گذشته
- عوامل زیستی
- کمبود حمایت از سمت خانواده
- تجربههای سخت در کودکی
- تجربه آزار در گذشته
- عزت نفس پایین
- شرایط زندگی پراسترس
- رویدادهای خاص و مهم زندگی
با همه این موارد در شرایطی که حمایت خوب خانواده و دوستان و اطرافیان از این احساسات انجام شود، معمولا مادر طی دو هفته بدون نیاز به درمان ویژهای به حالت قبل برگشته و میتواند این افسردگی کوتاه را شکست دهد.
این دوره را میتوان غم پس از زایمان یا ملال بعد از زایمان نامید که با افسردگی پس از زایمان فرق دارد و باید آن را از تفاوت غم پس از زایمان با افسردگی پس از زایمان تشخیص داد.
افسردگی پس از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان یا افسردگی پس از تولد با غم چندروزه که پیشتر توضیح دادیم متفاوت است. این نوع افسردگی معمولا بین دو تا هشت هفته بعد از تولد اتفاق میافتد اما ممکن است تا یک سال پس از تولد نیز ادامه پیدا کند. یک نکته مهم این است که افسردگی بعد از دوران زایمان فقط احساس غم نیست؛ اضطراب پس از زایمان با شدت زیاد هم از ویژگیهای شایع دوره افسردگی پس از زایمان است.
نشانههایی که باید به آنها توجه کرد شامل احساس ازپاافتادگی و خستگی بیش از حد، گریههای مداوم گاها بی دلیل، نداشتن پیوند عاطفی با نوزاد و تردید در توانایی مراقبت از خود و کودک است. جالب است بدانید که همه ما نگران بچههایمان میشویم، اما در افسردگی بعد از دوران زایمان نگرانی آنقدر شدید است که نمیگذارد مادر از نوزاد و زندگی لذت ببرد و حتی در مواردی مراقبت از خودش و نوزاد را نادیده میگیرد.
پس باید گفت که این دیگر فقط غم و گریه نیست. میتواند یک ترس تقریبا فلجکننده برای یک مادر با تمام احساساتش باشد که مبادا اتفاق بدی برای کودک رخ دهد و این برای یک مادر قطعا بسیار دردناک است.
علامت دیگری که میتوان این نوع از افسردگی شدید را تشخیص داد ناتوانی در خوابیدن است حتی وقتی نوزاد خواب است.
علائم افسردگی پس از زایمان
علائم افسردگی پس از زایمان مشابه علائم افسردگی معمولی است که ممکن است در هر فردی بابت اتفاقات مختلف زندگی رخ دهد؛ برخی از این نشانهها را در ادامه با هم مرور میکنیم تا تشخیص برای شما راحتتر باشد:
- احساس غم یا بد بودن خلق و خو
- ناتوانی در لذت بردن از کارهایی که معمولا لذتبخشاند
- خستگی یا از دست دادن انرژی در طول روز
- افت تمرکز یا کاهش توجه
- عزت نفس پایین و کمبود اعتماد به نفس
- اختلال خواب حتی وقتی نوزاد خواب است
- تغییرات اشتها
در برخی از مادران که درگیر احساس افسردگی میشوند این حس شایع است که فکر میکنند از نوزاد یا همسرشان جدا افتادهاند یا در حالتهای حادتر و بدتر به فکر آسیب زدن به خود یا نوزادشان باشند. قطعا یکی از ترسناکترین حسها این حس آسیب زدن به نوزاد است اما به معنای انجام این کار نیست؛ باید گفت این فقط یک حس زودگذر است که به مرور از بین میرود و باید به آن زمان داد.
بهترین کار برای فرار از این وجه افسردگی پس از زایمان آن است که هرچه زودتر با یک نفر درباره افکار و احساساتتان صحبت کرده و زودتر کمک لازم را از آن بگیری. این فرد میتواند یک دوست، یکی از اعضای خانواده یا یک پزشک یا ماما باشد که بیشتر با این احساسات درگیر هستند.
به این جمله بسیار دقت کنید: “بپذیریم و عادی بدانیم که گذار از یک بزرگسال مستقل به پدر یا مادر شدن یکشبه اتفاق نمیافتد”.
آیا راهی برای درمان افسردگی پس از زایمان وجود دارد؟
بهترین درمان آموزش روانی مدیریت استرس و ساختن شرایط حمایتی است که میتواند برای محافظت در برابر افسردگی پس از زایمان مفید باشد. یعنی یاد بگیری و بفهمی سلامت روان و حمایت چیست. مثل آموزش بدنی که در آن میآموزی بدن چگونه کار میکند و چطور باید از آن مراقبت کرد و مشکلات چه اثراتی دارند، اما این بار و در شرایط افسردگی برای زنان بعد از دوران بارداری برای آرام کردن ذهن خود تلاش میکنید.
پدران باید دقت کنند که ایجاد کردن شرایط حمایتی در خانه که مراقب سلامت روان مادر را تضمین کند بسیار مهم است. علاوه بر همسر، دوستان و نزدیکان هم باید در این شرایط حمایتی از مادر شرکت کنند و بدانند در دوره دپرشن بعد از زایمان چگونه در نقش خود باید از مادر حمایت کنند.
یکی از بهترین کارهایی که مادر قبل از به دنیا آمدن فرزند خود میتواند انجام دهد این است که قبل از به دنیا آمدن نوزاد با دوستان و خانواده نزدیک تماس بگیرید و بگوید که نقش حمایتی آنها چگونه است و به آنها بگویید که دوست دارید چگونه شما را کمک کنند.
برای افرادی که عوامل مخرب جدی مثل سابقه فردی یا خانوادگی افسردگی، درآمد پایین، خشونت شریک زندگی، بارداری ناخواسته یا اتفاقات استرسزای اخیر را در زندگی تجربه میکنند، مجموعهای از مداخلات مانند درمان شناختی رفتاری و درمان بینفردی اثربخشی خود را در پیشگیری از افسردگی پس از زایمان یا افسردگی بعد از بارداری نشان دادهاند. با پزشک معالج خودتان مشورت کنید تا بدانید کدام گزینهها برای شما مناسبتر است.
اگر بعد از زایمان از نظر احساسی بیحس هستم آیا طبیعی است؟
ما معمولا در نقش دوستان و نزدیکان مادر معمولا فشار زیادی میگذاریم تا احساساتی از جنس اینکه نوزادت را بغل کن، عشق در نگاه اول میآید و سراسر شادی میشوی داشته باشند. باید گفت بسیاری از مادران واقعا این احساس را تجربه میکنند اما در همه موارد اینطور نیست بهویژه برای زنانی که زایمان طولانی یا آسیبزا داشتهاند یا سزارین اورژانسی شدهاند.
جا دارد که دوباره جمله قبل را تکرار کنیم که “مهم است بپذیریم و عادی بدانیم که تبدیل شدن از یک فرد مستقل به پدر یا مادر شدن یکشبه رخ نمیدهد”.
با این حال اگر حس میکنید نمیتوانید سمت خوب بچهدار شدن را ببینید و در زندگی جدیدتان لحظههای شادی وجود ندارد صحبت با یک دوست قابل اعتماد، دکتر زایمان، یک ماما یا هر فرد دیگری و گفتن اینکه این کار سختتر از چیزی است که فکر میکردم یا پرسیدن اینکه میتوانی کمکم کنی یا آیا این معمول است بسیار کمککننده است؛ از بیان شرایط خود نترسید و آن را با دیگران در میان بگذارید تا بار این افسردگی بعد از دوران زایمان برای شما سبکتر شود.
روشهای درمان افسردگی پس از زایمان
برای اینکه بار افسردگی پس از زایمان را کم کنید از بابت مراقبت و حمایت کافی در خانه مطمئن شوید. آیا خواب کافی داری، آیا درست غذا میخوری، آیا ورزش میکنی؟ در بسیاری از والدین این اتفاق هم شایع است که از نوزاد مراقبت میکنند اما برای مثال خودشان بهخوبی غذا نمیخورند که این خوب نیست. در ادامه به بررسی برخی از شیوههای حمایت در دوران افسردگی پس از زایمان را بررسی میکنیم.
رواندرمانی یا درمان گفتوگومحور
مجموعهای از درمانها مانند درمان شناختی رفتاری و درمان بینفردی برای افسردگی و اضطراب پس از زایمان بسیار خوب عمل میکنند. با پزشک صحبت کرده تا یک متخصص سلامت روان مناسب پیدا کنید که به مدیریت این احساسات کمک کند.
دارودرمانی
داروهایی وجود دارد که برای کنترل و کاهش علائم افسردگی پس از زایمان مؤثرند. ممکن است مقدار کمی از داروهای ضدافسردگی وارد شیر مادر شود اما اثر آنها بر تولید شیر و سلامت نوزاد معمولا اندک است. با توجه به فواید زیاد شیردهی برای نوزاد مهم است این فواید را در برابر احتمال تماس نوزاد با دارو در شیر بسنجید.
در نبود علائم بهتر است که درمان را دریافت کرده و شیردهی را ادامه دهید. پیش از شروع هر دارویی حتما با پزشک درباره مناسبترین دارو برای گذر از این دوران مشورت کنید.
هم صحبتی با افراد با تجربه
اغلب ما فکر میکنیم تنها کسی هستیم که چنین احساسی دارد. در خانواده از مادرانی که تازه نوزادی را به دنیا آوردهاند سوالات خودتان را بپرسید تا بتوانید تجربهها و احساسات خود را بهتر بشناسید. صحبت با دوستان و خانواده هم فرآیند گذر از دپرشن بعد از دوران بارداری را بسیار سرعت میبخشد.
با خودت مهربان باش
ممکن است از خودتان به عنوان مادر انتظارهای زیادی داشته باشید اما هیچکس همیشه نمیتواند به همه چیز در بهترین حالت و مدینه فاضله برسد. اگر طبق برنامه درمان افسردگی بعد از دوران زایمان پیش نرفتید یا دوباره حالتان بدتر شد نگران نباشید. خودت را مثل یک دوست ببین و با خودت مهربان باش.
وظایف پدر برای رفع افسردگی مادر
در طول تاریخ و علل خصوص در خانوادههای ایرانی همواره از نوزاد به شکل جمعی و یک کار گروهی مراقبت کردهاند. همه به یک حلقه نزدیک از کسانی که به ما در این زمینه کمک میکنند نیاز دارند. بسیار مهم است زنانی که تازه زایمان کردهاند کسی را داشته باشند که از آنها مراقبت کند تا آنها هم بتوانند به بهترین شکل از نوزاد مراقبت کنند. شریک زندگی یا نزدیکان با اقدامهای زیر میتوانند حمایت حداکثری را از مادر داشته باشند:
- اطمینان از اینکه مادر به اندازه کافی و بهموقع غذا میخورد.
- اطمینان از اینکه مادر فرصت رسیدگی به امور شخصی خود را دارد.
- فراهم کردن خواب کافی برای مادر با تقسیم نوبتها کارهای مادر کم میشود.
نتیجهگیری
همین که فکرتان به سمت افکار منفی افسردگی پس از زایمان رفت این یک زنگ خطر است و در همان لحظه باید به یک متخصص قابل اعتماد مراجعه کنید و این درست مانند وقتی است که سرما میخورید و تب بالایی دارید که به پزشک مراجعه میکنید. در نتیجه همواره باید به این جمله معروف جهانی در این خصوص اتکا کنید که میگوید: تو تنها نیستی، خودت را سرزنش نکن و کمک بخواه تا حالت بهتر شود.
اگر هر یک از علائم، پس از گذشت دو هفته بدتر شد یا بیش از دو هفته ادامه داشت باید به فکر درمان افسردگی دوران پسا زایمان باشید. شاید برای کمک یا مشاوره روانپزشکی انگ اجتماعی به شما بزنند اما اهمیت ندهید زیرا مهمترین کار این است که از خودتن مراقبت کرده و سلامت خود و نوزادت را در اولویت بگذارید. رواشناسان یا تراپیستهای بسیاری هستند که بهصورت محرمانه و با دقت به پرسشهای تو پاسخ میدهند.
در آخر باید گفت در این دوران زندگی چه در جایگاه مادر تازه زایمان کرده چه در جایگاه پدر با تغییرات زیادی روبهرو هستید. کمی به خودتان زمان دهید و آگاه باشید که ممکن است آن آرامش همیشگی را نداشته باشید. اگر این احساس گناه و افسردگی پس از زایمان ادامه پیدا کرد دلیلش این نیست که شما مادر خوبی نیستید.
فقط از مغزت خواسته شده تمرین سختی انجام دهد و این دوران دورانی است که تا قبل از این تجربه نکردهاید و باید به بدن خودتان زمان دهید.
