هیچکس برای پدر بودن آماده نیست. قبل از تولد نوزاد، هیچکس به پدران یاد نمیدهد که چه نقشی باید در دوران نوزادی او داشته باشند. نوزاد که به دنیا میآید، شما هم تازه متولد میشوید؛ فقط با عنوانی دیگر: «پدر».
در روزهای اول، ممکن است احساس کنید هیچ کاری از دستتان برنمیآید. نوزاد بیشتر وقتش را با مادر میگذراند و شما فقط تماشاگر هستید. اما حقیقت این است که درست همین روزها، نقش شما حیاتی است.
در این مقاله قدمبهقدم میخواهیم ببینیم پدر دقیقاً چه نقشی در مراقبت روزمره از نوزاد دارد، چرا حضورش در سال اول حیاتی است، و چطور میتواند از همان روزهای اول، رابطهای با نوزاد بسازد که تا آخر عمر دوام بیاورد.
چرا حضور پدر در سال اول تولد نوزاد حیاتی است؟
نوزاد که به دنیا میآید، ناگهان همه چیز دور مادر میچرخد؛ و شما میمانید با یک موجود کوچک که هنوز بلد نیستید حتی نگاهش را معنی کنید. شاید با خودتان فکر کنید: «فعلاً کار زیادی از من برنمیآید.» اما درست همین لحظهها، لحظههایی است که پدر بودن شکل میگیرد.
نوزاد هنوز حرف نمیزند، ولی حضور شما را از ته وجودش حس میکند. صدایتان را میشناسد، بوی شما را یاد میگیرد، و از تکرار این لحظهها حس امنیت میسازد. نقش پدر در مراقبت از نوزاد همینجا معنا پیدا میکند.
حقیقت این است که پدر فقط مراقب نوزاد نیست؛ مراقب آرامش مادر هم هست، و با همین حضور آرامشبخش، پایهی رشد عاطفی و مغزی نوزاد را شکل میدهد. اگر بدانید چطور در این سال اول تولد نوزاد حاضر باشید، تا آخر عمر در ذهن فرزندتان باقی خواهید ماند.
در ادامه میبینیم که بودن پدر در کارهای کوچک، چطور میتواند آیندهی عاطفی، ذهنی و حتی شخصیتی فرزند را دگرگون کند.
- حضور پدر در مراقبت از نوزاد، مهمتر از هر کمک دیگری است
برای نوزاد، بودن شما مهمتر از هر کاری است. لازم نیست کار بزرگی انجام دهید، فقط باید حاضر باشید. وقتی مادر در حال شیر دادن است یا نوزاد خوابیده است، کافی است شما هم آنجا حاضر باشید. حضور شما در همان فضا، به نوزاد حس امنیت میدهد.
حتی اگر فقط در اتاق باشید، نوزاد صدای شما را میشناسد، بوی شما را حس میکند و با حضور شما آرام میشود. تحقیقات درباره تأثیر حضور پدر بر رشد نوزاد نشان داده است که این تماسهای ساده باعث کاهش استرس و افزایش احساس امنیت در نوزاد میشود.
- نقش پدر در حمایت از مادر، کلید آرامش نوزاد
بعد از تولد نوزاد، مادر و کودک مثل یک جان هستند که به یکدیگر گره خوردهاند. وقتی مادر خسته یا مضطرب باشد، نوزاد هم بیقرار میشود. پس پدر با حمایت از مادر در روزهای بعد از زایمان، در واقع دارد از نوزاد مراقبت میکند.
بنابراین، شما میتوانید با کارهای ساده به آرامش خانه کمک کنید. چند دقیقه نوزاد را بگیرید تا مادر استراحت کند، یک وعده غذای ساده درست کنید، یا حتی به صحبتها و درددل های همسرتان گوش دهید. همین کارهای ساده، تاثیر مستقیمی بر آرامش نوزاد دارد.
- تماس روزانه پدر با نوزاد، رشد مغز و احساس را تقویت میکند
نوزاد از همان هفتههای اول چهره و صدای پدرش را تشخیص میدهد. وقتی شما با او حرف میزنید، لبخند میزنید یا در آغوشش میگیرید، به رشد مغزی او کمک کردهاید. عجیب است ولی همین ارتباط روزانه یکی از مهمترین عوامل رشد شناختی و عاطفی نوزاد در سال اول زندگی است.
لازم نیست گفتوگوی خاصی با نوزاد داشته باشید. گفتن جملههایی ساده مثل «بابا اینجاست» یا «چقدر قشنگ نگاه میکنی» کافی است. همین گفتوگوهای کوتاه باعث میشود نوزاد تمرکز، درک زبان و مهارتهای اجتماعیاش را سریعتر یاد بگیرد. تماس روزانه با پدر، به نوزاد یاد میدهد جهان امن است و همیشه کسی هست که مراقبش باشد.
- پدر در سال اول، خودش را هم یاد میگیرد
پدر بودن مهارت است، نه غریزه. هیچ پدری از روز اول بلد نیست چطور با نوزاد رفتار کند. شما این مهارت را در عمل یاد میگیرید؛ زمانی که پوشک نوزاد را عوض میکنید، وقتی نیمهشب او را آرام میکنید، یا حتی وقتی فقط کنار او میمانید. در تمام این اوقات، در حال یادگیری مهارت پدری هستید.
جالب است بدانید پدرهایی که از همان روزهای اول در مراقبت از نوزاد نقش دارند، در سالهای بعد هم رابطه صمیمیتری با فرزندشان دارند. اما پدرهایی که در دوران نوزادی کودک خود را کنار میکشند، معمولاً بعدها رابطه صمیمانهای با فرزندشان نخواهند داشت. یعنی حضور فعال پدر در سال اول تولد نوزاد، پایهی رابطهای است که تا سالها دوام دارد و بر تربیت کودک و اعتماد متقابل تأثیر مستقیم میگذارد.
نقش پدر در مراقبت روزمره از نوزاد
مراقبت روزمره از نوزاد، فقط کمک به مادر نیست؛ بلکه به این معناست که شما بخشی از تیم نوزادید. تیمی که با نظم، آرامش و تکرار رفتارهای کوچک، مغز و احساس کودک را شکل میدهد.
اگر دنبال نقش واقعی خودتان در این دوران هستید، این چند نکته را جدی بگیرید؛ نه به عنوان «کارهای پدرانه»، بلکه به عنوان سرمایهگذاری برای آیندهی رابطهتان با فرزندتان:
۱. وقتی نوزاد گریه میکند، کنار او بمانید، نه این که کنار بکشید
بسیاری از پدرها وقتی نوزاد گریه میکند، به طور غریزی کنار میکشند. فکر میکنند مادر بهتر بلد است. اما حضور شما، حتی اگر کاری نکنید، برای نوزاد معنا دارد. پس نوزاد را در آغوش بگیرید و نترسید از اینکه بلد نیستید آرامش کنید!
نوزاد صدای ضربان قلب و بوی شما را یاد میگیرد. همین صدا، حس امنیت او را بالا میبرد. اگر در این لحظهها حضور داشته باشید، نوزاد شما را به عنوان «کسی که آرامش میدهد» میشناسد، نه فقط «کسی که بعد از کار به خانه میآید».
۲. مراقبت از مادر، مسیر مستقیم آرامش نوزاد است
مادر نوزاد در هفتههای اول، از نظر جسمی و ذهنی تحت فشار است. وقتی شما مراقب او هستید، در واقع از نوزاد مراقبت میکنید. کاری کنید که مادر چند دقیقه در روز زمان برای خودش داشته باشد. نوزاد را بگیرید تا دوش بگیرد، بخوابد یا حتی در سکوت چای بنوشد. نوزاد از تنش مادر تأثیر مستقیم میگیرد. خانهای که مادر در آن احساس آرامش دارد، برای نوزاد قابل پیشبینی و امنتر است.
۳. ریتم زندگی نوزاد را با حضور خودتان بسازید
نوزاد مثل ساعت نیست، اما عاشق نظم است. وقتی کارهای روزانهاش زمان و ترتیب مشخصی داشته باشد، احساس امنیت میکند. یعنی اگر همیشه بعد از شیر خوردن در آغوش گرفته شود، یا عصرها چند دقیقه بیرون بروید، کمکم یاد میگیرد که دنیا قابل پیشبینی است.
پدر میتواند این نظم را بسازد. لازم نیست همه چیز دقیق و وسواسی باشد، کافی است رفتارها تکرار شوند. مثلاً هر شب شما او را برای خواب آماده کنید، یا صبحها چند دقیقه در آغوشش بگیرید. همین تکرارهای ساده، مغز نوزاد را با مفهوم «امنیت» آشنا میکند.
اگر روزی همه چیز به هم ریخت (که طبیعی است)، مهمترین کارتان این است که آرام بمانید. نوزاد از چهره و صدای شما یاد میگیرد چطور با استرس کنار بیاید. ریتم زندگی او را شما میسازید، نه ساعت دیواری.
۴. حرف زدن با نوزاد، نه کار بیفایده بلکه تغذیهی مغز اوست
شاید خندهدار به نظر برسد که با نوزادی که هنوز جواب نمیدهد حرف بزنید. اما همین گفتوگوها مغز او را میسازد. وقتی پوشکش را عوض میکنید، درباره کاری که میکنید حرف بزنید: «حالا دستت را میگیرم… حالا شلوارت را میپوشانیم…»
نوزاد از لحن شما آرامش میگیرد و از ریتم گفتار، زبان را یاد میگیرد. پدرانی که هر روز با نوزاد حرف میزنند، ناخواسته دارند در رشد شناختی و زبانی او سرمایهگذاری میکنند.
۵. در مراقبت از نوزاد، خودتان را هم فراموش نکنید
به عنوان پدر، شما هم گاهی خسته میشوید، گاهی هم بیحوصله. این موضوع کاملاً طبیعی است. اما اگر فرسوده شوید، نمیتوانید حضور مؤثر داشته باشید. پس باید علاوه بر نوزاد، از خودتان هم خوب مراقبت کنید.
خواب، تغذیه، و کمی زمان شخصی برای استراحت، جزو مراقبت از نوزاد است. چون پدر فرسوده، پدری نیست که بتواند آرامش منتقل کند. نوزاد شما از رفتار شما یاد میگیرد چطور تعادل بسازد. پس وقتی از خود مراقبت میکنید، دارید به او اولین درس سلامت روان را میدهید.
اثر حضور پدر بر رشد نوزاد
آیا میدانستید حضور شما به عنوان پدر بر روی رشد نوزاد تاثیر دارد؟ بله! یعنی نوزادانی که پدرشان در روزهای نوزادی در کنارشان است، رشد عاطفی، عقلانی و اجتماعی بهتری دارند. بعضی پدرها فکر میکنند نوزاد تا وقتی حرف نمیزند یا راه نمیرود، ارتباطی با پدر برقرار نمیکند. اما واقعیت این است که مغز نوزاد از همان هفتههای اول حضور پدر را تشخیص میدهد. نوزاد حتی در چند ماهگی هم میتواند بین صدای پدر و مادر فرق بگذارد و این تفاوت برایش معنی دارد.
حضور پدر فقط به معنی کمک در کارهای خانه نیست؛ پدر ستون احساسی خانه است. وقتی پدر کنار نوزاد و مادر حضور فعال دارد، رشد عاطفی و ذهنی کودک جهت پیدا میکند. بیایید ببینیم حضور پدر در روزهای نوزادی کودک چه تاثیرات جالبی بر رشد او دارد:
۱. رشد عاطفی نوزاد با حضور پدر
نوزاد از طریق تماس، نگاه و صدا یاد میگیرد که دنیا جای امنی است یا نه. اگر پدر در کنار نوزاد باشد، او احساس میکند بیش از یک نفر از او مراقبت میکند. همین مو ضوع به او حس امنیت میدهد و این احساس امنیت در سالهای بعد تبدیل به اعتماد بهنفس میشود!
جالب است بدانید کودکانی که از نوزادی با پدر وقت گذراندهاند، در آینده معمولاً اضطراب کمتری دارند و در ارتباط با دیگران راحتترند.
۲. رشد مغزی و شناختی نوزاد در حضور پدر
تعامل پدر و نوزاد فقط احساسی نیست! آیا میدانستید که مغز نوزاد با دیدن چهرهی پدر، شنیدن صدایش و پاسخ گرفتن از او، مسیرهای عصبی تازهای میسازد؟ پس وقتی شما با نوزاد صحبت میکنید، برایش شعر میخوانید یا حتی بازیهای ساده انجام میدهید، در واقع فقط او را سرگرم نمیکنید! بلکه در حال تقویت رشد شناختی او هستید.
مطالعات نشان میدهد کودکانی که پدر فعال دارند، در سنین بالاتر مهارت زبانی و تمرکز بهتری دارند.
۳. حضور پدر و تأثیر آن بر رشد اجتماعی کودک
کودکی که از همان روزهای اول حضور پدر را حس میکند، یاد میگیرد رابطه یعنی همکاری، نه وابستگی. وقتی پدر و مادر در کنار هم از نوزاد مراقبت میکنند، کودک ناخودآگاه میبیند که مراقبت، کاری جمعی است. همین تصویر ساده، پایهی مهارتهای اجتماعی او در آینده میشود؛ اینکه در جمع راحت باشد، بتواند اعتماد کند و بداند محبت از چند مسیر میآید، نه فقط از مادر.
از طرف دیگر، نوع بازی و رفتار پدر متفاوت است؛ مثلاً نوع بازی و ارتباط پدر با کودک گاهی پرتحرکتر، گاهی شوخطبعتر و جسورانهتر از مادر است. همین تفاوت، دنیای ذهن کودک را گسترش میدهد. نوزاد یاد میگیرد که دنیا فقط یک نوع نگاه ندارد. تنوع رفتار پدر و مادر، به او انعطافپذیری، کنجکاوی و جسارت تجربه را میآموزد.
۴. اثر پدر بر احساس ارزشمندی کودک
وقتی پدر با نوزاد وقت میگذراند، در ذهن کودک معنایی شکل میگیرد: «من ارزش وقت گذاشتن دارم.» این حس، پایهی عزتنفس اوست.
پس کودکانی که با پدرشان وقت میگذرانند، در آینده اعتماد به نفس بالاتری دارند، بهتر میتوانند نظرشان را بیان کند و از پس موقعیتهای سخت هم بهتر برمییاید.
۵. حضور پدر و آرامش مادر
رشد نوزاد فقط به شیر و خواب کافی محدود نمیشود؛ به حالوهوای خانه هم وابسته است. اگر مادر احساس کند تنها نیست، بدنش آرامتر واکنش نشان میدهد، صبرش بیشتر میشود و توان مراقبتش بالاتر میرود. این یعنی نوزاد هم آرامتر نفس میکشد.
وقتی پدر در کنار مادر است، فضا عوض میشود. حتی کارهای ساده مثل شستن ظرفها، گرفتن نوزاد برای چند دقیقه، یا فقط گوش دادن به خستگیهای مادر، میتواند سطح استرس او را پایین بیاورد. نوزاد این آرامش را با تمام وجودش حس میکند. ضربان قلب مادر که آرام میشود، نوزاد هم در آغوشش آرامتر میخوابد.
پس حضور پدر فقط برای نوزاد نیست؛ برای «حال و هوای خانه» است. خانهای که در آن پدر فعال و همراه است، مثل محیطی متعادل برای رشد همه اعضاست؛ که نه مادر فرسوده میشود، نه نوزاد مضطرب، و نه پدر احساس بینقشی دارد.
موانع و باورهای غلط درباره نقش پدر در مراقبت از نوزاد
بیشتر پدرها میخواهند در مراقبت از نوزاد سهمی واقعی داشته باشند، اما چند فکر غلط راه را سد میکند. باورهایی که شاید از پدرهای قبلی به ارث مانده؛ مثل این باور که پدر فقط نان آور است یا این که مادر بهتر از پدر میتواند از کودک مراقبت کند. بیایید ابتدا چند مورد از این باورهای غلط را بشناسیم تا اجازه ندهیم مانع راهمان شوند:
۱. «نوزاد فقط به مادر نیاز دارد»
این جمله شاید بارها به گوشتان خورده باشد. اما علم و تجربه هر دو میگویند اشتباه است. نوزاد از همان هفتههای اول تفاوت میان صدای پدر و مادر را حس میکند. حضور پدر برایش مثل ستون دومِ خانه است؛ بدون آن، احساس امنیت کامل شکل نمیگیرد.
نویسندهای به نام «کنت کندل» میگوید: «مغز کودک با هر تماس پدرانه، مسیر تازهای برای اعتماد میسازد.» یعنی حتی بغلهای کوتاه و سادهی شما، دارند مغز نوزاد را آموزش میدهند که دنیا جای امنی است.
۲. «پدر بلد نیست از نوزاد مراقبت کند»
هیچ پدری بلد نیست از کودک مراقبت کند. مادر هم بلد نبوده است! هر دو یاد گرفتهاند. مراقبت از نوزاد مهارتی است که فقط با تکرار بهدست میآید. بغل کردن نوزاد، آرام کردن او، عوض کردن پوشک… هیچ کدام از اینها ترسناک نیستند، فقط هنوز برایتان ناآشنا هستند.
به قول «مارک تواین»: «انسان هیچوقت آماده نیست، تا وقتی که خودش را در موقعیت قرار ندهد.» پس اگر بخواهید یاد میگیرید. کافی است از اشتباه کردن نترسید.
۳. «نقش پدر فقط تأمین مالی است»
این باور هنوز در ذهن خیلی از پدرها و مادرهاست. پدر نان میآورد، مادر بچه را بزرگ میکند. اما یادتان باشد که نوزاد فقط از شیر سیر نمیشود؛ از محبت هم سیر میشود. وقتی پدر نوزاد را در آغوش میگیرد، برایش شعر میخواند یا فقط کنارش مینشیند، مغز کودک بین «پدر» و «آرامش» ارتباط میسازد. به زبان ساده: نوزادی که بوی پدرش را میشناسد، در آینده آرامتر خواهد بود.
۴. «پدر نمیداند چه کاری مفید است»
نوزاد در هفتههای اول بیشتر با مادر آرام میشود، درست است. اما اگر هر روز حتی ده دقیقه با او باشید، مغزش به حضور شما عادت میکند.
ثبات، از مهارت مهمتر است. پدر بودن یعنی حضور مداوم، حتی اگر کوتاه!
یادتان باشد که پدر بودن، مثل ورزش کردن است؛ بدن با تکرار یاد میگیرد. نوزاد هم با تکرار شما را میشناسد.
۵. «پدر خسته است و وقت ندارد»
بله، درست است که اکثر پدرها این روزها به علت مشغله زیاد، خسته هستند و وقت کمی دارند. اما نوزاد شما به ساعتهای طولانی نیاز ندارد، فقط به چند دقیقهی مفید و باکیفیت نیاز دارد.
پس وقتی از سر کار میآیید، گوشی را کنار بگذارید، او را بغل کنید و چند دقیقه فقط برایش باشید. به قول «کارل ویتمان»: «فرزندان، حضور شما را به یاد میآورند، نه ساعتهای غیبتتان را.» پدر بودن یعنی همین لحظههای کوتاه و صادقانه.
جمعبندی: پدر؛ نقطهی شروع امنیت در زندگی نوزاد
پدر خوب بودن به معنای کامل بودن نیست؛ بلکه به این معناست که هر روز کمی بهتر از دیروز باشید. نوزاد شما از کارهای بزرگتان چیزی یاد نمیگیرد، از کارهای کوچکِ تکراری یاد میگیرد؛ از صدایتان، از بوی تنتان، از نگاهتان. اگر هر روز چند دقیقه واقعاً با او باشید، اگر مادرش را حمایت کنید، اگر در کارهای سادهی روزمره شریک شوید، همین رفتارها مهمترین پایهی رشد احساسی، ذهنی و حتی جسمی او را میسازند.
در سال اول زندگی، «حضور پدر» فقط یک همراهی عاطفی نیست، بخشی از تربیت است. نوزاد شما از امنیتی که در آغوش شما تجربه میکند، یاد میگیرد چطور در آینده به خودش، به دیگران و به دنیا اعتماد کند.
در نهایت، پدر بودن یعنی یاد بگیرید هر روز چند دقیقه، با تمام خستگی، در کنار نوزادتان حضور مفید داشته باشید. باورهای قدیمی را کنار بگذارید. نوزاد شما نمیداند حقوقتان چقدر است! اما بهخوبی میداند وقتی او را در آغوش میگیرید، جایش امن است.
سوالات متداول درباره نقش پدر در مراقبت از نوزاد
- پدر در سال اول تولد نوزاد چه نقشی دارد؟
سال اول تولد نوزاد، دورهی شکلگیری احساس امنیت و اعتماد است. حضور پدر در این دوره باعث میشود نوزاد احساس ثبات و آرامش کند. پدر با شرکت در مراقبت روزمره، مثل بغل کردن، حرف زدن، تعویض لباس یا خواباندن نوزاد، پایهی رشد احساسی و ذهنی او را تقویت میکند.
- چرا نقش پدر در مراقبت از نوزاد حیاتی است؟
زیرا مغز نوزاد در ماههای اول با توجه و تماس فیزیکی رشد میکند. صدای پدر، لمس پدر و نگاه پدر، احساس امنیت را فعال میکند. مطالعات نشان میدهد نوزادانی که پدر فعال دارند، در آینده مهارتهای اجتماعی و زبانی بهتری پیدا میکنند.
- پدرها چطور میتوانند در مراقبت روزمره از نوزاد مشارکت بیشتری داشته باشند؟
لازم نیست کار خاصی انجام دهید، فقط کارهای تکراری مثل تعویض پوشک، حرف زدن، حمام بردن، یا خواباندن نوزاد را مرتب انجام دهید. همین کارهای ساده، مشارکت واقعی پدر را شکل میدهد. حضور روزانه و مداوم از هر چیز دیگری مهمتر است.
- آیا حضور پدر بر رشد ذهنی نوزاد تأثیر دارد؟
بله. حضور فعال پدر در ماههای اول باعث افزایش تمرکز، رشد زبان و اعتماد به نفس در کودک میشود. نوزادانی که ارتباط چشمی و کلامی مداوم با پدر دارند، معمولاً کنجکاوتر، اجتماعیتر و باهوشتر هستند.
- باورهای غلط درباره نقش پدر در مراقبت از نوزاد چیست؟
بسیاری فکر میکنند نوزاد فقط به مادر نیاز دارد یا پدر نمیتواند با او ارتباط بگیرد. این باور اشتباه است. نوزاد از صدای پدر، بوی بدن و لمس او همانقدر تأثیر میگیرد که از مادر. پدر نقشی کاملاً فعال در آرامش، خواب و رشد احساسی کودک دارد.
- چطور پدر میتواند در کنار مسئولیتهای کاری، در مراقبت از نوزاد حضور داشته باشد؟
پدر لازم نیست ساعتهای طولانی در خانه بماند، کافی است زمانهای کوتاه ولی باکیفیت و پر از عشق داشته باشد. حتی ده دقیقه بازی، آغوش قبل از خواب یا حرف زدن صبحگاهی میتواند ارتباط پدر و نوزاد را تقویت کند. کیفیت حضور مهمتر از مقدار آن است.
